همه چیز درباره پوکی استخوان
دراین مقاله می خوانید
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان یا Osteoporosis یکی از بیماری های مربوط به استخوان ها و مفاصل است که در آن، استخوان ها به مرور ضعیف می شوند و به راحتی قابل شکستن هستند. این بیماری معمولاً علائمی ندارد تا زمانی که استخوان بیمار به راحتی بشکند. با توجه به این که این بیماری بسیار خطرناک است لازم است به منظور پیشگیری از آن، اطلاعات لازم درباره آن را داشته باشیم و از نحوه تشخیص و درمان آن آگاه باشیم.
در پوکی استخوان، تراکم و استحکام استخوان ها کاهش پیدا می کند که هیچ علامت یا دردی ندارد. اما در نهایت استخوان هایی که ضعیف شده اند در اثر کوچک ترین ضربه ای دچار شکستگی یا ترک می شوند. بیشتر شکستگی ها در اثر پوکی استخوان در ناحیه لگن، ستون فقرات و مچ دست اتفاق می افتد. Osteoporosis معمولاً به تدریج و با افزایش سن اتفاق می افتد.
چه کسانی به پوکی استخوان مبتلا می شوند؟
پوکی استخوان هم در مردان و هم زنان رخ می دهد اما احتمال ابتلا به آن در زنان ۴ برابر بیشتر از مردان است. در واقع طبق تحقیقات انجام شده بعد از ۵۰ سالگی، از هر دو زن یک نفر و از هر چهار مرد یک نفر دچار این بیماری و شکستگی ناشی از آن می شوند. در واقع دو عامل مهم برای پوکی استخوان، جنسیت و سن است. بنابراین در زنان بالای ۵۰ سال یا زنانی که دچار یائسگی شده اند به خصوص در ۱۰ سال اول پس از ورود به یائسگی، تحلیل سریع استخوان ها اتفاق می افتد. زیرا در اثر یائسگی تولید استروژن کم می شود. در واقع استروژن از تحلیل بیش از حد استخوان ها جلوگیری می کند. علاوه بر این وزن و جثه افراد نیز بر روی ابتلا به این عارضه تاثیر دارد. به طور مثال افرادی که لاغر و ریز اندام هستند بیشتر به آن مبتلا می شوند زیرا استخوان آن ها نسبت به افرادی که وزن بیشتر و جثه بزرگ تری دارند کمتر است.
ژنتیک نیز بر روی خطر پوکی استخوان تاثیر می گذارد. به طور مثال اگر در خانواده شخص، والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ علائم بیماری را داشته باشند خطر ابتلا به آن در خود فرد نیز افزایش پیدا می کند. مصرف بسیاری از داروها و هم چنین مبتلا شدن به برخی بیماری ها نیز بر روی خطر ابتلا به این بیماری تاثیر دارند. از جمله بیماری ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پرکاری تیروئید، پاراتیروئید یا غدد فوق کلیوی
- سابقه جراحی پیوند عضو یا جراحی کاهش وزن
- درمان هورمونی برای سرطان پروستات و سینه
- درمان هورمونی برای سابقه پریود نشدن
- بیماری سلیاک یا بیماری التهاب روده
- بیماری خونی مانند مالتیپل میلوما Multiple Myeloma.
استئوپروز چه اهمیتی دارد؟
مهم ترین عارضه ای که در اثر پوکی استخوان پیش می آید شکستگی های مختلف به خصوص شکستگی لگن است. شکستگی لگن معمولاً در افرادی اتفاق می افتد که تا قبل از شکستگی، زندگی مستقل و روتین خود را داشته اند اما بعد از شکستگی دچار محدودیت های خیلی زیادی می شوند. در واقع شکستگی لگن به گونه ای است که بیمار تا ماه ها بعد از شکستگی لازم است از عصای زیر بغل یا واکر استفاده کند و در بسیاری از بیماران به خصوص در سنین بالا، فرد باید از این تجهیزات تا آخر عمر استفاده کند.
جنس استخوان از چیست؟
بافت استخوان از دو قسمت تشکیل شده:
- داربست سه بعدی شبکه ای از جنس پروتئین که ماتریکس نام دارد
- رسوب کلسیم بر روی داربست پروتئینی به صورت مولکول های هیدروکسی آپاتیت.
استخوان، رگ خونی و سلول زنده دارد به همین دلیل رشد می کند و امکان ترمیم دارد. درون بافت استخوانی، سلول های خورنده ای به نام استئوکلاست Osteoclast وجود دارد که بافت استخوانی بدن در طول عمر توسط این سلول ها جذب می شود و در همان زمان هم استخوان جدید توسط سلول های استئوپلاست Osteoblast تشکیل می شود. بنابراین بافت استخوان همواره در حال نو شدن و به وجود آمدن است. این جذب استخوان توسط سلول های استئوکلاست در سنین بچگی و جوانی نسبت به ساخت استخوان جدید کمتر است اما در سنین بالاتر جذب استخوان بیشتر از ساخته شدن استخوان رخ می دهد و در شرایطی که پوکی استخوان رخ داده باشد ساختن استخوان خیلی کمتر می شود. بیشترین مقدار تراکم استخوان در حدود ۲۰ سالگی است.
در استخوان های بدن یک بدنه اصلی وجود دارد که حالت اسفنجی و متخلخل است و روی آن لایه ای از استخوان سفت و بدون تخلخل قرار گرفته است که به آن استخوان کورتیکال گفته می شود. استخوان کورتیکال حالت لایه لایه و بسیار متراکم دارد که در بعضی از قسمت های بدن، قسمت کورتیکال بیشتر است و در بعضی قسمت ها حالت اسفنجی استخوان بیشتر است. این حالت مشبک به این دلیل ایجاد شده است که استخوان در عین حال که محکم است و استحکام دارد سبک هم باشد. در شرایطی که پوکی استخوان رخ می دهد استخوان اسفنجی تخلخل بیشتری پیدا می کند و حفره های آن بزرگ تر می شود و قسمت کورتیکال روی استخوان حالت نازک تر و با تراکم کمتر پیدا می کند.
علائم پوکی استخوان:
به طور معمول پوکی استخوان به خصوص در مراحل اولیه علامت خاصی ندارد به همین دلیل یک بیماری خاموش به حساب می آید اما ممکن است به مرور زمان و با شدیدتر شدن، دارای علائم زیر باشد:
- کوتاه شدن قد به مرور زمان که به طور معمول حدود ۳ سانتی متر از قد فرد کم می شود
- تغییر در وضعیت بدن مانند خم شدن به سمت جلو
- احساس درد در قسمت پایین کمر
- شکستگی استخوان
- تنگی نفس زیرا به دلیل فشرده شدن دیسک، ظرفیت ریه کمتر می شود.
از میان علائم گفته شده مهم ترین علامت درد است و زمانی این درد ایجاد می شود که استخوان شکسته باشد که معمولاً این شکستگی استخوان به صورت شکستگی های ریز و خفیف و بدون وارد شدن ضربه شدید به اندام است. بنابراین درد می تواند نشان دهنده پوکی استخوان باشد. علت این امر آن است که استخوان پوک شده بسیار ضعیف است و صرفاً به نیروی زیادی مانند ضربه برای شکسته شدن نیاز ندارد. حرکاتی مانند خم شدن به روی زمین برای بلند کردن یک وسیله یا چرخش شدید کمر در فردی که دچار پوکی استخوان است می تواند موجب شکستگی های خفیف شود.
با این شکستگی ها ظاهر بدن تغییر نمی کند به طور مثال تورم یا تغییر شکل استخوان ایجاد نمی شود پس با استفاده از دردی که در این شرایط ایجاد می شود می توان پوکی استخوان را تشخیص داد. در بیشتر موارد شکستگی ها معمولاً در عرض چند هفته خود به خود خوب می شوند و درد بیمار نیز برطرف می گردد اما با بالا رفتن سن و تشدید پوکی استخوان، تکرار این شکستگی ها بیشتر شده و درد بیمار طولانی تر می شود. در صورتی که این شکستگی ها در مهره های ستون فقرات رخ دهند به مرور زمان موجب تغییر شکل مهره ها می شوند و باعث می شوند ارتفاع مهره کم شده و به جای حالت استوانه ای، شکل گوه ای پیدا کند. به همین دلیل به مرور زمان، کوتاه شدن قد فرد و هم چنین انحنای پشت رخ می دهد.
عواملی باعث Osteoporosis می شوند:
مهم ترین عوامل ایجاد کننده Osteoporosis عبارتند از:
- ژنتیک: در کسانی که سابقه خانوادگی شکستگی استخوان به طور مکرر را دارند و هم چنین در افرادی که لاغر اندام هستند و پوست خیلی روشن دارند احتمال پوکی استخوان بیشتر است. نژادهای آفریقایی تراکم استخوان بیشتری نسبت به نژادهای سفید پوست دارند.
- سن بالا: همان طور که قبل تر نیز اشاره شد در سنین جوانی به طور مثال کمتر از ۳۰ تا ۳۵ سال، استخوان بیشتری ساخته می شود و استخوان کمتری جذب می گردد. اما با بالا رفتن سن به خصوص بعد از ۳۵ سالگی و رسیدن به سنین یائسگی در خانم ها، استخوان کمتری ساخته شده و استخوان بیشتری جذب می شود. بنابراین تراکم استخوان کاهش پیدا می کند.
- تغذیه: در صورتی که کلسیم و ویتامین دی کافی از طریق مواد غذایی یا مکمل ها جذب بدن نشود پوکی استخوان رخ می دهد.
- سبک زندگی: در کسانی که در اثر شغل خود مدت طولانی پشت میز می نشینند و ورزش و فعالیت بدنی آن ها منظم نیست و هم چنین در افرادی که سیگار یا الکل مصرف می کنند احتمال ابتلا به Osteoporosis بیشتر است.
- مصرف برخی داروها: داروهای حاوی کورتیکواستروئید، هپارین و فنیتوئین و هم چنین داروهای شیمی درمانی سرطان موجب پوکی استخوان می شوند.
- بیماری های مختلف: برخی از بیماری ها موجب پوکی استخوان می شوند به طور مثال آمنوره یا قطع قاعدگی در خانم ها، کم کاری تیروئید، بیماری های مزمن مانند لوپوس یا نارسایی مزمن کبد و روماتیسم مفصلی.
- سطح پایین تستوسترون در آقایان
- بیماری های گوارشی که بر روی جذب مواد مختلف تاثیر می گذارد مانند بیماری سلیاک، بیماری التهاب روده و عدم تحمل لاکتوز.
- بی اشتهایی عصبی
- پرکاری غده پاراتیروئید
- سرطان سینه، سرطان پروستات
- بی حرکتی طولانی در افرادی که دچار سکته مغزی شده اند.
تشخیص پوکی استخوان:
معمولاً در یک رادیوگرافی ساده پوکی استخوان دیده می شود به طوری که پزشک، کم شدن خطوط داخل استخوان اسفنجی و هم چنین نازک شدن استخوان کورتیکال را به راحتی تشخیص داده و به احتمال وجود پوکی استخوان پی می برد. البته پوکی استخوان در رادیوگرافی زمانی نشان داده می شود که بیش از ۳۰ درصد تراکم استخوان از بین رفته باشد. در واقع رادیوگرافی ساده روش اصلی تشخیص پوکی استخوان نیست. روش اصلی تشخیص، سنجش تراکم استخوان نام دارد که در آن از روش DXA یاDual energy x-ray استفاده می شود که در این روش از اشعه ایکس با دوز پایین استفاده می شود و حدود ۵ تا ۱۵ دقیقه طول می کشد. آزمایش تراکم استخوان برای خانم های یائسه زیر ۶۵ سال، خانم های بالای ۶۵ سال و خانم هایی که یائسه شده اند و دچار شکستگی شده اند تجویز می شود.
درمان پوکی استخوان:
پوکی استخوان درمان کاملی ندارد اما روش هایی مانند مکمل های خوراکی، ورزش، مواد معدنی و برخی داروها به درمان پوکی استخوان کمک می کنند. توصیه می شود برای جلوگیری از پوکی استخوان، ورزش و مصرف مکمل هایی مانند کلسیم و ویتامین دی رعایت شود. ممکن است از داروهای مختلف استفاده شوند که به صورت خوراکی یا تزریقی تجویز می شوند مانند فوسامکس، بونیوا و اکتونل.
علاوه بر این ممکن است هورمون درمانی نیز انجام شود که از استروژن و تستوسترون استفاده می شود البته استفاده از استروژن می تواند خطر لخته شدن خون، انواع سرطان و بیماری های قلبی را افزایش دهد. در آقایانی که هورمون تستوسترون آن ها پایین است و موجب پوکی استخوان شده است برای افزایش تراکم استخوان از هورمون درمانی با تستوسترون استفاده می شود.
برای اطلاعات بیشتر مقاله ” کمبود ویتامین دی و تاثیر آن بر بدن ” را مطالعه فرمایید.
پیشگیری از پوکی استخوان:
در تمامی افراد به خصوص افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند رژیم غذایی و سبک زندگی بر روی ابتلا به این بیماری تاثیر دارد:
- رژیم غذایی: رژیم غذایی باید سرشار از کلسیم باشد به طور مثال لبنیات، ماهی سالمون، ساردین، کلم بروکلی، آب میوه، انجیر خشک و نان غنی شده با کلسیم در رژیم غذایی روزانه به مقدار زیادی از پوکی استخوان جلوگیری می کند. در کنار این مواد غذایی با تجویز پزشک می توان از مکمل های کلسیم هم استفاده کرد که البته روزانه حداکثر ۵۰۰ میلی گرم کلسیم باید مصرف شود زیرا اگر بیشتر از این مقدار مکمل مصرف شود مقدار جذب بالا نمی رود. علاوه بر کلسیم باید ویتامین دی نیز از طریق مواد غذایی یا قرار گرفتن در معرض نور خورشید دریافت شود. از مکمل ویتامین دی هم می توان استفاده کرد.
مقدار کلسیم مورد نیاز روزانه:
| مقدار مصرفی | سن و جنسیت |
| ۱۰۰۰ میلی گرم | بزرگسالان ۵۰-۱۹ سال |
| ۱۰۰۰ میلی گرم | مردان بالغ ۷۰-۵۱ سال |
| ۱۲۰۰ میلی گرم | زنان بالغ ۷۰-۵۱ سال |
| ۱۲۰۰ میلی گرم | بزرگسالان بالاتر از ۷۱ سال |
| ۱۳۰۰ میلی گرم | زنان باردار و شیرده |
مقدار ویتامین D مورد نیاز روزانه:
| مقدار مصرفی | سن |
| ۴۰۰ واحد IU | نوزادان ۶-۰ ماه |
| ۴۰۰ واحد IU | نوزادان ۱۲-۶ ماه |
| ۶۰۰ واحد IU | ۳-۱ سالگی |
| ۶۰۰ واحد IU | ۸-۴ سالگی |
| ۸۰۰ واحد IU | ۷۰-۹ سالگی |
| ۸۰۰ واحد IU | ۷۰ سال به بالا |
- سبک زندگی: داشتن سبک زندگی سالم از پوکی استخوان تا حد زیادی جلوگیری می کند. به طور مثال لازم است یک برنامه ورزشی منظم وجود داشته باشد به خصوص ورزش هایی که عضلات بدن را تقویت می کنند مانند پیاده روی، دویدن و وزنه برداری. در کنار ورزش لازم است از مصرف الکل و سیگار و هم چنین کافئین زیاد جلوگیری شود.
استئوپنی با Osteoporosis چه تفاوتی دارد؟
استئوپنی یک بیماری محسوب نمی شود و در آن تراکم استخوان فرد پایین می آید اما به اندازه ای نیست که پوکی استخوان در نظر گرفته شود. در صورتی که استئوپنی کنترل نشده و جدی گرفته نشود می تواند منجر به پوکی استخوان گردد بنابراین در صورتی که فرد استئوپنی داشته باشد اقدامات مختلف مانند مصرف دارو و مکمل، ورزش و رژیم غذایی می تواند از پوکی استخوان جلوگیری کند.
پوکی استخوان با چه بیماری هایی مرتبط است؟
در اثر برخی بیماری ها ممکن است پوکی استخوان نیز رخ دهد. این بیماری ها عبارتند از:
- دیابت: در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ احتمال پوکی استخوان وجود دارد. در واقع کاهش تراکم استخوان در اثر کاهش سطح انسولین در این بیماران است زیرا انسولین نوعی هورمون رشد است که می تواند باعث افزایش تراکم استخوان شود. در مبتلایان به دیابت نوع ۲ نیز معمولاً فعالیت بدنی کاهش پیدا می کند که این کاهش فعالیت بدنی می تواند منجر به پوکی استخوان شود.
- روماتیسم: در بیماران مبتلا به روماتیسم به خصوص آرتریت روماتوئید، احتمال پوکی استخوان بیشتر است زیرا در بسیاری از موارد این بیماران باید کورتون مصرف کنند که کورتون موجب پوکی استخوان می شود. علاوه بر این خود بیماری روماتیسم مفصلی تراکم استخوان ها به خصوص اطراف مفاصل را کاهش می دهد.
برای اطلاعات بیشتر مقاله ” از بیماری دیابت چه می دانیم؟ ” را مطالعه فرمایید.
جمع بندی:
پوکی استخوان یا استئوپروز یکی از مهم ترین بیماری های استخوانی است که در صورتی که به موقع تشخیص داده نشده و برای درمان آن اقدام نشود می تواند مشکلات جدی برای فرد ایجاد کند. در اثر پوکی استخوان ممکن است شکستگی های ریز در نقاط مختلف بدن ایجاد شود که درد زیادی دارند. علاوه بر این با پیشرفته شدن این بیماری شکستگی های شدیدی رخ می دهد که به خصوص اگر شکستگی لگن رخ دهد خطرات زیادی مانند لخته شدن خون در ریه و سایر عفونت ها در اثر بستری شدن طولانی مدت فرد رخ می دهد. همان طور که در این مقاله اشاره کردیم پوکی استخوان قابل پیشگیری است و در صورتی که تغذیه و سبک زندگی تا حد زیادی رعایت شود می توان از پوکی استخوان جلوگیری کرد.
