کاپنوگراف چیست؟

به طور کلی بیمارانی که با شرایط و علائم حاد تنفسی و یا با سطح هوشیاری پایین یا به هر دلیل وارد فاز بیهوشی در اتاق عمل می شوند یکی از مهم ترین موارد جهت مانتیورینگ بیمار( علائم حیاتی )، سنجش میزان اکسیژن و دی اکسید کربن خون ایشان می باشد. بنابراین جهت پایش دی اکسید کربن از کاپنوگراف و برای اکسیژن خون از دستگاه پالس اکسی متر استفاده می شود.

لازم به ذکر است این تجهیزات می توانند به صورت منفرد یا به صورت گروهی و تجمعی در دستگاه مانیتور علائم حیاتی قرار بگیرند. بنابراین می توان دستگاه کاپنوگراف را یکی از پرکاربردترین تجهیزات پزشکی در بخش اتاق عمل و  ICU و CCU و بخش قلب و ریه و اورژانس دانست.

برای اطلاعات بیشتر، مقاله ” مانیتور بیمار چه پارامترهایی را نشان می دهد “ را مطالعه بفرمایید.

مزایای استفاده از کاپنوگراف:

• سنجش میزان دی اکسید کربن در هوای بازدمی.
• اطلاع از نحوه صحیح لوله گذاری و اطمینان از صحت محل قرارگیری آن(Intubation): عدم وجود دی اکسید کربن در هوای بازدمی نشان از صحت محل قرارگیری تیوب در نای است.
• در فرآیند CPR و احیاء قلبی ریوی، PCO₂ نشان دهنده کیفیت ماساژ قلب و روند اجرایی احیا بیمار است .
• وضعیت تنفسی بیماران با شرایطی که تنفس عادی خود را با بیماری هایی مانند آسم، COPD یا برونشیت دارند می توان کنترل کرد و از شوک قریب الوقوع جلوگیری کرد.
• ارایه جزیات اطلاعات تنفسی در حین بیهوشی در اتاق عمل از جمله قطع شدن مسیر تهویه و نشت هوای دمی.

روش های سنجش میزان دی اکسید کربن خون:

به طور کلی دو روش جهت سنجش میزان CO₂ وجود دارد:

• سنجش کالری متریک: از طریق تغییر رنگ موارد مجاور دی اکسید کربن و با معنی دار بودن  pH برای دی اکسید کربن فعالیت می کند.
• سنجش از طریق مادون قرمز(کاپنوگراف).

انواع کاپنوگرافی:

• Main stream: در مجاری هوای تنفسی بیمار قرار گرفته و تغییر فلو نخواهد داشت و سرعت بالایی دارد.
• Side stream از موارد یک بار مصرف بین مسیر تنفسی بیمار تا مانتیور استفاده می شود و این دستگاه قابلیت استفاده برای بیمارانی که لوله گذاری نشده اند را دارد ولی سرعت پاسخگویی پایینی در مورد تغییرات لحظه ای سطح دی اکسید کربن دارد. در این روش می توان میزان N20 را نیز بررسی نمود.

استفاده از دستگاه کاپنوگراف:

برای آماده سازی کاپنوگراف جهت استفاده، این دستگاه حتماً باید کالیبره شود و کالیبراسیون این دستگاه معمولاً در اتاق با هوای شامل تقریباً ۳% ‏CO₂‎‏ انجام می شود. حفره نمونه برداری در کاپنومترهای ‏m.m‏ یا خطوط نمونه برداری در کاپنومترهای ‏m‏ بین آداپتور مجرای هوا و مدار ونتیلاسیون قرار داده می‌ شود. هنگام استفاده از کاپنومتر، باید به سرعت کاپنوگرام نمایش داده شود.

‏CO₂‎‏ هنگام خارج شدن و با توجه به شکل موج‌های ثبت شده دارای سه فاز است:

•  فاز ‏I‏ در ابتدای تنفس و در زمانی که فضای مرده آناتومیک در حال تخلیه شدن است رخ می دهد. تا زمانی که فضای مرده در تبادل گازها دخالتی نداشته باشد، شامل هیچ ‏CO₂‎‏ برای اندازه گیری نیست.
•  فاز ‏II‏ ابتدای مرحله افزایش ‏CO₂‎‏ و زمانی است که گازهای آلوئولی با فضای مرده مخلوط می شود .
•  فاز ‏III‏ فلات آلوئلی است که هنگام بازدم اتفاق می افتد. مقدار ‏CO₂‎‏ بازدم در انتهای فاز ‏III‏ برابر با مقدار نهایی ‏CO₂‎‏ جزر و مدی است(‏petCO₂‎‏).

در شرایط طبیعی یعنی زمانی که نرخ خون نرسانی برای تهویه(‏V/Q‏) در وضعیت طبیعی قرار دارد، ‏petCO₂‎‏ مقداری در حدود ‏mmHg‏ ۳۸-۳۵ دارد. در حالتی که ‏V/Q‏ کاهش می یابد، ‏petCO₂‎‏ افزایش می یابد و به مقداری که فقط اندکی کمتر از کشیدگی سرخرگی است می رسد. پزشک گاهی تصمیم به تحلیل نمونه خون شریانی و مقایسه ‏paCO₂‎‏ و ‏petCO₂‎‏ می گیرد تا تعیین شود که مقادیر نهایی جزر و مدی با ‏paCO₂‎‏ تا چه اندازه تفاوت دارد.‏

معایب کاپنوگراف:

استفاده از این دستگاه دارای مزایای بسیاری است که قبل تر به آن ها اشاره شد. اما ممکن است معایب و مشکلاتی نیز به همراه داشته باشد. به طور مثال ممکن است در اثر ترشح های بیمار یا در اثر رطوبت، حسگرهای آن به مرور عملکرد صحیح خود را از دست بدهند. بنابراین لازم است دستگاه و حسگرهای آن به صورت منظم بررسی شوند تا در صورت لزوم تعمیر یا تعویض لازم اعمال شود. هم چنین اگر بیمار دارای لوله نای باشد ممکن است به راحتی نتواند از دستگاه استفاده نماید. علاوه بر این احتمال پاسخ دهی کند نسبت به تغییرات سطح دی اکسید کربن وجود دارد.

خرید کاپنوگراف در بازار تجهیزات پزشکی ایران:

با توجه به بررسی ها و مجوزهای صادر شده از سوی وزارت بهداشت و اداره کل تجهیزات پزشکی برندهای زیر معتبرترین شرکت های فعال در این حوزه هستند:

• Nonin امریکا
• Covidien امریکا
• Charm care کره
• Medlab آلمان

چندی پیش تیم مهندسی پزشکی ایرانی موفق به ساخت نمونه ایرانی این محصول نیز شده است بنابراین و بنا به سطح و کلاس خطر این دستگاه(C)، آزمون ها و مجوزهای لازم جهت واردات با جدیت بیشتری بررسی می شوند. تیم مهندسی پزشکی تجهیز سلامت نیکان با مشاوره تخصصی  و با شناخت نیازهای جامعه درمان به نسبت بیماران مراجعه کننده به مرکز درمانی و با همخوانی آن با کیفیت و ویژگی دستگاه، سعی بر تسهیل انتخاب این کالا برای مراکز درمانی و به حداقل رساندن هزینه خرید آن ها می نماید.