تست خواب چیست و چگونه انجام می شود؟
تست خواب چیست؟
تست خواب که به آن پلی سومنوگرافی(Polysomnography) هم گفته می شود یک تست معمول به منظور بررسی اختلالات خواب مانند کم خوابی یا خواب زیاد است. این تست که با تجویز پزشک متخصص انجام می شود، فعالیت مغز را در طی خواب نشان می دهد و با استفاده از آن می توان اطلاعاتی مانند نحوه نفس کشیدن، حرکات بدن، ضربان قلب و سطح اکسیژن در طول خواب را به دست آورد.
علت انجام تست خواب چیست؟
فرآیند خوابیدن دارای مراحل مختلفی است. در شروع خواب که مرحله NREM(non-rapid eye movement) است، حرکات آهسته چشم وجود دارد و امواج مغزی به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می کنند. در واقع در این مرحله حرکات سریع چشم از یک سمت به سمت دیگر وجود ندارد. با گذشت ۱ تا ۲ ساعت از شروع خواب، مرحله REM(Rapid eye movement) آغاز می شود که در آن چشم دارای حرکات سریع است و سرعت فعالیت مغز بالا می رود. خواب دیدن بیشتر در این مرحله رخ می دهد. فرآیند خواب می تواند تحت تاثیر اختلالات خواب دچار مشکل شود که تست خواب این اختلالات را تشخیص می دهد. تست خواب در شرایط زیر تجویز می شود:
- آپنه خواب یا اختلالات تنفسی دیگر: در آپنه، تنفس بیمار در طول خواب قطع می شود و این وقفه های تنفسی به خصوص اگر مکرر رخ دهند موجب کاهش اکسیژن رسانی به مغز می شوند.
- اختلال حرکت دوره ای اندام: در این حالت در طول خواب پاها به صورت مداوم جمع و باز می شوند که گاهی با سندرم پای بی قرار نیز همراه است.
- بی خوابی مزمن.
- حمله خواب یا نارکولپسی(Narcolepsy) که نوعی خواب آلودگی ناگهانی در طول روز است که بیمار به صورت غافلگیر کننده دچار حمله خواب می شود.
- رفتارهای غیر طبیعی مانند راه رفتن و حرکات زیاد در خواب.
- مشکلات دندانی که ممکن است ناشی از دندان قروچه در خواب بوده باشد.
- خروپف.
محل انجام تست خواب:
پلی سومنوگرافی معمولا در بیمارستان یا کلینیک خواب که مرکز تخصصی خواب است انجام می شود تا متخصصان بتوانند روند خواب بیمار را در طول شب به طور کامل بررسی کنند. البته نوعی تست خواب خانگی هم وجود دارد که در موارد محدودی به کار می رود، اما استفاده از آن رایج نیست زیرا قادر به اندازه گیری امواج مغزی و مراحل خواب نمی باشد.
انواع پلی سومنوگرافی:
- تست خواب شبانه(PSG): بررسی کلی خواب و برخی عملکردهای بدن مانند تنفس، میزان اکسیژن خون، ضربان قلب و حرکت اندام ها.
- تست تشخیصی تاخیر چندگانه خواب در طول روز(MSLT): در این تست، حمله خواب تشخیص داده می شود و میزان خواب آلودگی فرد در طول روز مورد بررسی قرار می گیرد. علاوه بر این می توان تعداد دفعات حمله خواب و ورود به مرحله REM را تشخیص داد. این آزمایش باید صبح و بعد از تست PSG انجام شود.
- PSG و تیتراسیون CPAP در طی دو شب: در مواردی که بیمار مشکوک به آپنه باشد، در شب اول، خواب بیمار به طور کلی بررسی می شود و اطلاعات مربوط به آپنه به دست می آید. سپس اگر پزشک استفاده از دستگاه سی پپ را تجویز کند، در شب دوم فشار هوای مورد نیاز برای تنظیم سی پپ اندازه گیری می شود. لازم به ذکر است که سی پپ یک دستگاه کمک تنفسی است که با وارد کردن هوای دارای فشار مثبت به ریه فرد به عمل دم کمک کرده و از آپنه جلوگیری می کند.
- PSG با تیتراسیون CPAP در طی یک شب: اگر در نیمه آزمایش شب فرد، آپنه شدید یا متعادل تشخیص داده شود نیاز به شب دوم نیست و تست میزان فشار سی پپ در همان زمان انجام می گیرد.
تست خواب چگونه انجام می شود؟
تست خواب یک آزمایش غیر تهاجمی و بدون درد است که توسط پزشک فلوشیپ اختلالات خواب انجام و تفسیر می شود و در حالی که بیمار خواب است، یک EEG یا الکتروانسفالوگرافی انجام شده و مراحل مختلف خواب مورد بررسی قرار می گیرد. در این تست هیچ موج یا جریانی وارد بدن نمی شود و سوزن نیز مورد استفاده قرار نمی گیرد. تنها تعدادی سنسور به بیمار متصل می شوند که پارامترهای مورد نظر را اندازه گیری می کنند.
مراحل انجام تست خواب:
- اقدامات قبلی: پیش از تست خواب، پزشک به شما می گوید که داروهای معمول خود را مانند قبل مصرف کنید یا مصرف آن ها را قطع کنید. در روز آزمایش نباید از الکل یا کافئین استفاده شود زیرا باعث اختلال در نتایج می شود و ممکن است برخی پارامترها را بیشتر یا کمتر کند. معمولا خواب بعد از ظهر در روز قبل از آزمایش توصیه نمی شود. لازم است از پزشک در مورد حمام یا دوش گرفتن سوال کنید اما لوسیون، ژل و مواد آرایشی نباید بر روی پوست استفاده شوند زیرا در عملکرد الکترودهایی که بر روی پوست قرار می گیرند اختلال وارد می شود. اگر برای خواب از لباس راحتی، بالش و کتاب خاصی استفاده می کنید می توانید آن را همراه داشته باشید. علاوه بر این، در صورت نیاز برای راحتی بیشتر، شخصی از خانواده یا دوستان می تواند شما را همراهی کند.
- در طول آزمایش: برای انجام تست باید عصر به کلینیک بروید و تمام شب در یک اتاق اختصاصی بمانید. این اتاق تاریک و ساکت است و متخصصان از اتاق دیگری شما را تحت نظر دارند و با استفاده از یک دوربین فیلمبرداری، می توانند با خاموش شدن چراغ ها روند خواب شما را ببینند. علاوه بر این یک دستگاه صوتی در اتاق قرار دارد که از طریق آن امکان ارتباط با متخصصین وجود دارد. در صورت نیاز به استفاده از سرویس بهداشتی لازم است متخصص مطلع شود تا اتصال بیمار به تجهیزات تست خواب را قطع کند. این تجهیزات ممکن است به نظر ناراحت کننده بیایند اما فرد می تواند با وجود آن ها بدون مشکل به خواب برود.
- پس از تست: هنگام صبح، تکنسین الکترودهای چسبیده به پوست شما را جدا می کند و می توانید به فعالیت روزمره خود بپردازید. بررسی نتایج تست ممکن است مدتی طول بکشد و سپس برای شما ارسال می شود تا پزشک متخصص بر اساس آن روند درمان را در پیش بگیرد.
نتایج تست خواب:
داده های زیر از طریق تست خواب به دست می آیند:
- مدت ماندن در هر مرحله از خواب.
- قطع شدن تنفس و سایر مشکلات تنفسی.
- خروپف و میزان آن.
- وضعیت بدنی و حرکات بدن در طی خواب.
- فعالیت های غیر طبیعی در خواب.
- امواج مغزی و حرکات چشم در مراحل مختلف خواب.
- تغییرات غیر طبیعی در میزان اکسیژن خون در طول خواب که می تواند علامت آپنه باشد.
تجهیزات مورد استفاده در پلی سومنوگرافی:
برای انجام تست خواب لازم است الکترودهایی بر روی پوست صورت، سر، شقیقه ها و قفسه سینه چسبانده شوند. این الکترودها از طریق سیم هایی که به دستگاه پردازنده اطلاعات متصل است، اطلاعات را انتقال می دهند. در زمان خواب، پیام های الکتریکی مغز و فعالیت های عضلانی بدن به صورت دیجیتالی ثبت می شوند. لازم به ذکر است که طول سیم ها بلند است و آزادی عمل برای بیمار ایجاد می کند. یک پالس اکسیمتر نیز بر روی لاله گوش یا انگشت قرار داده می شود که اکسیژن خون را اندازه می گیرد. در صورت لزوم برای دریافت اکسیژن بیشتر از دستگاه اکسیژن ساز استفاده می شود.
ممکن است در طول آزمایش از دستگاه سی پپ یا بای پپ استفاده شود که به منظور برطرف کردن آپنه و سایر مشکلات تنفسی مورد استفاده قرار می گیرند و پزشک می تواند در طی آزمایش، فشار هوای مورد نیاز برای عملکرد این دستگاه ها را اندازه گیری نماید. برای استفاده از این دستگاه ها از ماسک تنفسی مخصوص کمک گرفته می شود که بر روی صورت بیمار قرار می گیرد. همان طور که قبل تر نیز ذکر شد سی پپ برای کمک به دم بیمار استفاده می شود. اما بای پپ در شرایطی استفاده می شود که آپنه شدیدتر باشد و نیاز به فشار هوا برای دم و بازدم بیمار وجود داشته باشد.
آیا انجام تست خواب عوارضی دارد؟
همان طور که قبل تر اشاره شد، این تست کاملا غیر تهاجمی است و عارضه ای ندارد و تاکنون عوارض جانبی برای آن گزارش نشده است. تنها ممکن است پوست فرد در برابر چسب الکترودها کمی واکنش های حساسیتی نشان دهد که معمولا خود به خود این حالت برطرف می شود.
مراکز انجام تست خواب:
مراکز مختلفی در تهران و شهرستان ها در زمینه تست خواب بیماران فعالیت می کنند و دارای کادر درمانی باتجربه و متخصص هستند که این تست را به طور دقیق انجام داده و نتایج را به شکل مورد نظر پزشک تفسیر می کنند. از آن جایی که پس از انجام تست خواب، در بسیاری از موارد نیاز به استفاده از بای پپ و سی پپ وجود دارد، لازم است بیماران این دستگاه ها را از شرکت های معتبر و دارای گارانتی و خدمات پس از فروش مناسب خریداری نمایند. شرکت تجهیزات سلامت نیکان شما را در خرید انواع این دستگاه ها یاری می دهد.
