آندوسکوپی چیست و چگونه انجام می شود؟
آندوسکوپ دستگاهی است که برای مشاهده ی داخل بدن و عروق از آن استفاده می شود. روش های مرسوم دیگر نیز برای تصویربرداری از داخل بدن وجود دارند مانند سی تی اسکن و ام آر آی(MRI). اما این روش ها دارای محدودیت هستند و تصویری مانند آندوسکوپی ارائه نمی دهند. علاوه بر این از طریق آندوسکوپی پزشک می تواند از بافت نمونه برداری کند و یا اقدامات درمانی را در حین آندوسکوپی انجام دهد. آندوسکوپ دارای انواع مختلفی است که برای قسمت های مختلف بدن به کار برده می شود. در این مقاله سعی شده است تا توضیحات کامل دستگاه آندوسکوپی و کاربردهای آن در اختیار شما قرار داده شود.
کلمه ی آندوسکوپ از دو بخش “آندو” به معنی درون و “اسکوپ” به معنی دیدن تشکیل شده است. استفاده از این روش در مقایسه با جراحی های باز که در گذشته های دور به منظور دیدن داخل بدن انجام می شدند بسیار کاربردی است. زیرا با کمترین میزان تهاجم و کمترین خطر، درون بدن مشاهده شده و پزشک مشکل بیمار را تشخیص می دهد. در بسیاری از موارد از طریق انواع آندوسکوپی، روش های درمانی نیز اعمال می شوند و نیاز به جراحی وجود ندارد. دستگاه آندوسکوپ از یک لوله ی باریک تشکیل شده است که وارد بدن می شود. این لوله می تواند سخت(Rigid) یا انعطاف پذیر(Flexible) باشد که البته مدل انعطاف پذیر آن پر کاربردتر است. در این لوله فیبرهای نوری تعبیه شده اند و در قسمت سر آن نیز یک دوربین مخصوص وجود دارد. با ورود لوله به بدن، فیبرهای نوری بخش مورد نظر را روشن و قابل رویت می کنند و تصاویر آن بخش توسط دوربین دریافت شده و به یک مانیتور انتقال داده می شود تا پزشک بتواند داخل بدن را مشاهده کند.
هر کدام از آندوسکوپ های سخت و انعطاف پذیر(نرم) دارای کاربردهای خاص خود هستند. آندوسکوپ های نرم بیشتر برای موارد تشخیصی به کار برده می شوند. زیرا به راحتی وارد بدن شده و به دلیل طول زیاد و قطر کمی که دارند تا قسمت های خیلی عمیق تر داخل می روند. آسیب این مدل آندوسکوپ بسیار کمتر است. در مقابل، آندوسکوپ های سخت که قطر بیشتری نیز دارند و البته کاربردشان نیز محدودتر است، مناسب نمونه برداری یا اقدامات درمانی هستند مانند لاپاراسکوپی.
ابتدایی ترین مدل های آندوسکوپ بدون دوربین بوده اند و از آینه و عدسی ساخته شده بودند. اما امروزه دوربینی که بر روی لوله آندوسکوپ قرار می گیرد، تصاویر واضح و با رزولوشن بالا از بدن ارائه می دهد. این آندوسکوپ ها ویدیو آندوسکوپ نیز نامیده می شوند. مزایای استفاده از آندوسکوپ های امروزی عبارتند از:
- آسیب کمتر به بیمار
- صرفه جویی در وقت
- نیاز کمتر به مواد بیهوشی
- خستگی و فشار کمتر برای پزشک
- دستیابی آسان و سریع به اطلاعات مورد نیاز از وضعیت درون بدن
آندوسکوپ ها بسته به این که به کدام قسمت از بدن وارد می شوند نام گذاری شده اند که در ادامه آن ها را معرفی می کنیم:
- آندوسکوپ دستگاه گوارش فوقانی برای بررسی مری، معده، اثنی عشر و روده ی کوچک
- کولونوسکوپ(Colonoscopy) و سیگموئیدوسکوپ(Sigmoidoscopy): آندوسکوپی بخش های مختلف روده ی بزرگ
- رکتوسکوپ(Rectoscope): آندوسکوپی رکتوم
- سیستوسکوپ(Cystoscopy) و یورتروسکوپ(Ureteroscopy): آندوسکوپی سیستم ادراری
- هیستروسکوپ(Hysteroscopy): آندوسکوپی داخل رحم یا واژن
- کولپوسکوپ(Colposcopy): آندوسکوپی دهانه ی رحم
- لارنگوسکوپ(Laryngoscope): آندوسکوپی حنجره
- آرتروسکوپ(Arthroscopy): آندوسکوپی مفاصل و استخوان ها از طریق ایجاد یک برش سطحی و کوچک
- برونکوسکوپ(Bronchoscopy): آندوسکوپی ریه ها
- رینوسکوپ(Rhinoscopy): آندوسکوپی بینی
- اوتوسکوپ(Otoscopy): آندوسکوپی گوش
- لاپاراسکوپ(Laparoscopy): آندوسکوپی شکم و لگن از طریق یک برش کوچک در ناف
- فالوپوسکوپ(Falloposcopy): آندوسکوپی لوله های فالوپ(Fallopian Tubes)
روش های مختلف آندوسکوپی ممکن است به دلایل مختلف توسط پزشک تجویز و انجام شود. در ادامه چند مورد از شرایط بیمار که نیاز به انجام آندوسکوپی را ایجاد می کند ذکر می کنیم:
- اگر بیمار دچار تهوع شدید، استفراغ، درد شکم یا خونریزی در دستگاه گوارش شده باشد آندوسکوپی معده یا کولونوسکوپی انجام می شود. در این حالت با استفاده از بی حسی موضعی یا بیهوشی، لوله ی دستگاه از طریق دهان یا در کولونوسکوپی از طریق مقعد وارد می شود و در صورت لزوم نمونه برداری نیز انجام می شود. به منظور نمونه برداری از تجهیزات خاصی استفاده می شود که به سر لوله ی آندوسکوپ متصل می شوند.
- در صورتی که بیمار دچار خونریزی های دستگاه گوارش شده باشد و این خونریزی ها قطع نشوند و یا پولیپ وجود داشته باشد، آندوسکوپی دستگاه گوارش انجام می شود که از طریق آن پولیپ برداشته شده و یا رگ های خونی با استفاده از کوتر سوزانده می شوند و خونریزی متوقف می گردد.
- در حالتی که تومور، انسداد مری، یبوست مزمن و یا خونریزی های غیر معمول واژینال رخ دهد یا خون در ادرار وجود داشته باشد از روش های مختلف آندوسکوپی استفاده می شود.
ابزاری که به سر لوله ی آندوسکوپ متصل می شوند و برای کاربردهای تشخیصی یا درمانی مورد استفاده قرار می گیرند از نظر نحوه ی استریل کردن و نیز عملکردشان به صورت زیر دسته بندی می شوند:
از لحاظ نحوه ی عملکرد، این ابزار به سه دسته ی زیر تقسیم می شوند:
- ابزار Critical که وارد بافت های استریل مانند عروق یا قسمت های مختلف داخل بدن می شوند
- ابزار Semi critical که با مخاط یا پوست غیر سالم تماس دارند
- ابزار Non critical که با پوست تماس دارند
از نظر نحوه ی ضدعفونی کردن به صورت زیر تقسیم بندی می شوند:
- یک بار مصرف: این ابزار غیر قابل استریل کردن و استفاده ی مجدد هستند و طراحی آن ها ساده است.
- چند بار مصرف: این نوع ابزار قابل اتوکلاو و استریل کردن بوده و طراحی پیچیده تری دارند. هم چنین از ماده ای ساخته شده اند که در اثر حرارت بالای اتوکلاو آسیب نبیند.
باید توجه داشت که آندوسکوپی می تواند در صورت عدم دقت کافی پزشک مشکلاتی را نیز به همراه داشته باشد. هم چنین ممکن است در موارد نادر، بیمار به ماده ی بیهوشی یا بی حسی واکنش های حساسیتی نشان دهد و دچار تب یا عفونت شود. به علاوه محل برشی که از طریق آن لوله وارد بدن می شود مستعد عفونت و درد زیاد است. بنابراین این روش ها باید توسط پزشک متخصص و با دقت کافی انجام شود و پس از آن نیز اقدامات لازم جهت کاهش درد بیمار و جلوگیری از عفونت به عمل آید. لازم به ذکر است که سری لوله ی آندوسکوپ یک بار مصرف است و دستگاه نیز پس از هر بار استفاده ضد عفونی می شود. به همین دلیل انتقال عفونت از یک بیمار به بیمار دیگر رخ نمی دهد.
آندوسکوپ ها دارای استانداردهای مشخصی هستند. با این وجود هر کارخانه ی سازنده ممکن است تغییراتی در ویژگی های آن ها اعمال کند مانند میزان انعطاف پذیری لوله ی آندوسکوپ و یا تغییر طول آن. این قابلیت ها برای استفاده از آندوسکوپ های دستگاه گوارش بسیار مهم و تاثیر گذار است. به طور مثال این که لوله ی کولونوسکوپ تا کدام قسمت روده برود از اهمیت بالایی برخوردار است. دستگاه آندوسکوپ شامل یک قسمت کنترل است که در دست پزشک قرار می گیرد و حرکت لوله ی آندوسکوپ و میزان ورود آن به بدن را تعیین می کند. چرخش دوربین نیز توسط این قسمت کنترل می شود. تصاویر به دست آمده از طریق آندوسکوپ قابل ثبت و ذخیره می باشند تا در صورت لزوم مجددا بررسی شوند. آندوسکوپ ها بسته به نوع تصویربرداری به دو دسته تقسیم می شوند:
- آندوسکوپ های فیبر اپتیک(Fiber Optic): در این دستگاه فیبرهای شیشه ای جهت انتقال تصاویر از نوک لوله ی آندوسکوپ به مانیتور تعبیه شده اند. این نوع آندوسکوپ ها به عنوان دستگاه های تخصصی نیز استفاده می شوند و قابلیت نصب دوربین اضافه نیز بر روی آن ها وجود دارد.
- آندوسکوپ های ویدیویی(Video Endoscopy): در این وسیله، یک حسگر سیاه و سفید بر روی نوک لوله ی آندوسکوپ قرار داده شده است که تصاویر را در قالب سیگنال های الکترونیکی به پردازشگر و سپس مانیتور انتقال می دهد. این سیگنال ها توسط فیلترهای مخصوص به تصاویر رنگی تبدیل می شوند. این دستگاه ها از آندوسکوپ های فیبر اپتیک پیچیده تر و گران تر هستند.
هنگام خرید دستگاه ویدیو آندوسکوپی باید به ویژگی های دستگاه از جمله کیفیت و رزولوشن بالای تصاویر، عدم محدودیت در گرفتن فیلم و تصویر، قابلیت اتصال به کامپیوتر، قیمت مناسب، بزرگنمایی مناسب، زوایای چرخش دوربین از هر طرف، استفاده ی آسان و قابلیت تنظیم نور اتوماتیک دقت شود. علاوه بر توضیحات فوق لازم است بدانیم که قبل و بعد از آندوسکوپی چه اقداماتی لازم است. در ادامه به مختصری از این اقدامات اشاره می کنیم:
- قبل از آندوسکوپی باید شرایط بیمار و تاریخچه ی پزشکی وی به طور کامل در اختیار پزشک و کادر درمان قرار گیرد. علاوه بر این بیمار باید با نحوه ی انجام آندوسکوپی آشنا شود تا بیشتری همکاری را با پزشک داشته باشد. معمولا لازم است ۶ تا ۸ ساعت پیش از آندوسکوپی مواد غذایی وارد معده بیمار نشوند.
- در حین آندوسکوپی در صورتی که از بی حسی موضعی استفاده شده باشد ممکن است تنها در ناحیه گلو کمی فشار حس شود. ورود لوله ی آندوسکوپ خللی در تنفس ایجاد نمی کند.
- پس از آندوسکوپی ممکن است بیمار دچار گلو درد خفیف شود که تا چند ساعت یا چند روز ادامه داشته باشد. بیمار تا مدتی پس از انجام آندوسکوپی تحت نظر قرار می گیرد. به خصوص در صورتی که بیهوشی اعمال شده باشد لازم است علائم حیاتی بیمار و تنفس وی چک شود.
بازار تجهیزات پزشکی ایران:
انواع مختلفی از دستگاه آندوسکوپی در بازار تجهیزات پزشکی ایران وجود دارد. هنگام خرید این وسیله باید دقت شود که دوربین دستگاه بتواند تصاویر واضح با رزولوشن بالا از داخل بدن ارائه نماید. هم چنین امکان استریل کردن دستگاه با استفاده از روش های متداول وجود داشته باشد. در حال حاضر آندوسکوپی های مختلفی مثل فوجی فیلم(Fuji Film)، الیمپوس(Olympus)، پنتکس(Pentax)، سونوسکیپ(Sonoscape) و … در اختیار پزشکان و مراکز درمانی قرار می گیرد. شرکت تجهیز سلامت نیکان با بهره از دانش کارشناسان تجهیزات پزشکی شما را در خرید انواع دستگاه آندوسکوپی یاری می دهد.
