برای ایمنی جمعی در ایران چند نفر باید واکسن کرونا بزنند؟

اکنون از زمان پیدایش و گسترش ویروس کووید ۱۹ و همه گیری بیماری کرونا بیش از یکسال می گذرد و اگر سال ۲۰۲۰ را سال شیوع این بیماری بنامیم، خوشبختانه سال ۲۰۲۱ سال تولید واکسن و واکسیناسیون عمومی خواهد بود. بر اساس تجربیات گذشته به نظر می رسید پروسه تولید واکسن ۳ تا ۴ سال زمان نیاز داشته باشد اما با همکاری و اهتمام بین المللی، اینک در کمتر از یک سال تزریق واکسن کرونا در دنیا آغاز شده است. کشور ما نیز برنامه ریزی لازم برای تامین واکسن مورد نیاز را چه از منابع خارجی و چه واکسن های تولید داخل انجام داده است. در این خصوص خانم دکتر محرز عضو ستاد مقابله با کرونا در گفتگو با آفتاب یزد بیان کرد همه ۸۰ میلیون جمعیت ایران نیاز به واکسن ندارند و اولویت با کارکنان بیمارستان، سالمندان و کسانی است که بیماری های زمینه ای دارند. ایشان افزودند برای ایجاد ایمنی جمعی در مقابل یک بیماری نیاز است که ۴۰ تا ۷۰ درصد افراد جامعه به آن مبتلا شوند و یا توسط واکسن در مقابل آن ایمن شوند. بنابراین به نظر می رسد که کشور ما به حداقل ۵۰ تا ۶۰ میلیون دوز واکسن برای حداقل ۳۰ میلیون نفر احتیاج داشته باشد تا بتواند از این همه گیری بیماری گذر کند.

 

بیشتر بخوانید: قهرمانان سلامت در دوران کرونا: تب سنج و پالس اکسیمتر

 

دکتر مصطفی قانعی رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا در گفتگو با خبرگزاری ایرنا گفت: ۵۶ میلیون دوز واکسن برای کشور تامین خواهد شد. طبق برنامه ریزی انجام شده، از سه طریق برای تهیه این دوز واکسن ها اقدام می شود: خرید ۸/۱۶ میلیون دوز واکسن از مجموعه کواکس(برنامه جهانی پیش خرید و توزیع عادلانه واکسن کرونا)، خرید از یک کمپانی معتبر خارجی(حدود ۲۵ میلیون دوز) و تولید داخلی(حدود ۲۵ میلیون دوز) که با مشارکت کشور کوبا صورت می گیرد. لازم به ذکر است که همکاری ایران با کشور کوبا به شرط انتقال تکنولوژی ساخت واکسن انجام می پذیرد و قبلا دو کشور در تولید واکسن هپاتیت B همکاری داشته اند. طبق برنامه ریزی های انجام شده، این واکسن تولید داخل در ماه بهمن امسال مرحله سوم تست بالینی را انجام می دهد و امید است که پس از کسب مجوز های لازم، واکسیناسیون گسترده آن در بهار ۱۴۰۰ آغاز شود.

 

اینکه واکسن به چه شیوه ای تولید می شود و آیا اثر بخشی لازم را دارد سوالی است که این روزها بیش از پیش اذهان عمومی را به خود مشغول کرده است. در ادامه این مطلب، در مورد شیوه هایی که واکسن منجر به تولید آنتی بادی می شود، توضیح مختصری داده می شود و سپس انواع واکسن هایی که تا کنون تولید شده و مجوز تزریق دارند با هم مقایسه می شوند.

 

 

به طور کلی ۴ شیوه تولید پادتن برای واکسن ها وجود دارند:

• استفاده از ویروس (Whole Virus)
• استفاده از زیرگروه پروتئینی (Protein Subunit)
• استفاده از اسید نوکلئیک ها (RNA و DNA)
• استفاده از ویروس حامل (Viral Vector)

 

استفاده از ویروس:

این روش که از قدیمی ترین و متداول ترین شیوه های تولید واکسن است، از خود ویروس برای ایجاد مقاومت در بدن استفاده می کند. در این روش دو رویکرد اصلی وجود دارد. در رویکرد اول ویروس ضعیف شده استفاده می شود که توانایی تکثیر دارد اما قدرت بیماری زایی ندارد. در شیوه دیگر ویروسی استفاده می شود که ژنتیک آن نابوده شده و توانایی تکثیر ندارد اما کماکان می تواند سیستم ایمنی بدن را تحریک کند. در شیوه اول یعنی ویروس ضعیف شده این ریسک وجود دارد که در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف تری دارند علائم بیماری بروز پیدا کند.

 

استفاده از زیرگروه پروتئینی:

در این روش واکسن از یک بخشی از ویروس یا عامل بیماری زا غالبا بخشی از پروتئین ساختاری برای تحریک سیستم ایمنی استفاده می کند. در این حالت عوارض جانبی بسیار کم است اما ممکن است میزان تولید آنتی بادی در بدن کافی نباشد به این دلیل از یک داروی کمکی نیز برای تقویت سیستم ایمنی استفاده می شود. هپاتیت B از جمله واکسن هایی است که به این شیوه تولید می شود.

 

استفاده از اسید نوکلئیک:

در این شیوه تولید واکسن، از عوامل ژنتیکی(DNA یا RNA) استفاده می شود تا دستورالعمل های تولید آنتی ژن را در اختیار سلول ها قرار دهد. به این ترتیب که زمانی که این ماده ژنتیکی(واکسن) به سلول های بدن می رسد، کارخانه های تولید پروتئین داخل سلول را مجبور می کند که آنتی ژنی تولید کنند که سیستم ایمنی بدن را تقویت کند. به زبان ساده تر این تکنولوژی سلول را آموزش می دهد که آنتی بادی تولید کند. این شیوه در تولید واکسن کووید ۱۹ استفاده می شود و ویژگی مثبت آن این است که آسان و ارزان تولید می شود. از آنجایی که آنتی ژن درون سلول  و در حجم بالا تولید می شود، واکنش سیستم ایمنی قوی تر خواهد بود ولی مشکل این واکسن ها این است که در دمای بسیار پایین مثلا ۷۰- درجه سانتیگراد باید نگهداری شوند بنابراین نگهداری آنها نیاز به امکانات ویژه دارد که ممکن است برای تمام کشورها فراهم نباشد.

 

 

 

استفاده از ویروس حامل:

این روش نیز بر این اصل کار می کند که به ژنتیک سلول دستورالعمل تولید آنتی ژن می دهد اما تفاوت آن با واکسن های اسید نوکلئیک این است که از یک ویروس بی ضرر(متفاوت از ویروسی که واکسن علیه آن تولید می شود) برای انتقال دستورالعمل تولید آنتی ژن به سلول استفاده می شود. یکی از انواع این ویروس ها که برای این منظور استفاده می شود ویروس سرماخوردگی معمولی است. ویروس حامل، عفونت ویروسی طبیعی را شبیه سازی می کند و به این شیوه سیستم ایمنی را تحریک می کند. این شیوه معمولا اثر بخشی بالایی ندارد چرا که این احتمال وجود دارد که بدن در مقابل ویروسی که به عنوان حامل استفاده می شود از قبل ایمن شده باشد.

 

امروزه کشورهای مختلف در عرصه تولید واکسن کرونا فعال هستند:  هند نزدیک به ۶۰ درصد واکسن های جهان را تولید می کند که در پاندمی اخیر، علاوه بر اینکه باید نیاز داخلی خود را برآورده سازد، به تعهدات بین المللی خود نیز باید پاسخ گو باشد. انگلیس، آمریکا، فرانسه، روسیه و چین نیز از جمله اصلی ترین کشورهای سازنده واکسن هستند که معمولا برای تولید دوزهای بالای واکسن با کشورهای دیگر همکاری می کنند. تا کنون تولید نزدیک ۱۷۰ واکسن در سراسر دنیا آغاز شده است که از میان آنها ۴۲ واکسن به مرحله آزمایش بالینی رسیده اند. در میان تمام واکسن های آزمایش شده، واکسن های: آکسفورد-آسترازنکا(محصول انگیس و سوئد)، مدرنا(Moderna) محصول آمریکا، فایزر-بیوانتک( Pfizer Inc. and BioNTech) محصول مشترک آمریکا و آلمان و اسپاتنیک(Sputnik V) محصول روسیه مواردی هستند که با اخذ استاندارها و گواهی های لازم محتمل ترین گزینه ها برای عرضه عمومی و بین المللی هستند و تزریق عمومی آنها آغاز شده است. در جدول زیر خواص و ویژگی های این واکسن ها با هم مقایسه شده است:

 

کمپانی	شیوه تولید	تعداد دوز	اثربخشی	شرایط نگهداری	هزینه($)
آکسفورد-آسترازنکا	استفاده از ویروس حامل	۲	تا ۹۰%	یخچال معمولی	۴
مدرنا	استفاده از RNA	۲	۹۵%	-۲۰ درجه سلسیوس	۳۳
فایزر- بیوانتک	استفاده از RNA	۲	۹۵%	-۷۰ درجه سلسیوس	۲۰
اسپاتنیک	استفاده از ویروس حامل	۲	۹۲%	یخچال معمولی	۱۰

 

همانطور که در جدول فوق مشخص است دو واکسن مدرنا و فایزر از تکنیک تغییر ژنتیک سلول برای تولید آنتی بادی استفاده می کنند و اثر بخشی بالایی دارند اما مشکل آنها شرایط نگهداری آنهاست که احتیاح به یخچال هایی با قدرت سرمایش بالا دارند. واکسن آکسفورد از تکنیک ویروس حامل برای فعال کردن سیستم ایمنی استفاده می کند و در مقایسه با مدرنا و فایزر اثربخشی کمتری دارد اما ارزان تر و شرایط نگهداری آن آسان تر است.

 

در کنار این واکسن های اروپایی و آمریکایی، واکسن چینی سینوفارم(Sinopharm) با اثربخشی ۷۹% برای تزریق و عرضه بین المللی آماده شده است. این واکسن نیز از شیوه ویروس حامل برای آموزش سلول ها برای تولید آنتی بادی استفاده می کند و در کشور امارات تزریق آن آغاز شده است. واکسن دیگر ساخت چین که به مرحله تولید و عرضه رسیده است، واکسن شرکت سینوواک(Sinovac) است که طبق اطلاعات اولیه دارای ۷۸% اثر بخشی است و از شیوه ویروس کشته شده برای فعال کردن سیستم ایمنی بدن استفاده می کند. این واکسن مراحل تست بالینی خود را در کشورهای برزیل، اندونزی و ترکیه طی کرده است. اخیرا کشور برزیل اعلام کرده است که این واکسن دارای اثربخشی ۵۰٫۴% است که به میزان قابل توجهی کمتر از داده های انتشار یافته قبلی است. امید است با آغاز واکسیناسیون گسترده در سراسر جهان، روز به روز به پایان همه گیری بیماری کرونا نزدیک تر شویم و زندگی هر چه سریع تر روال گذشته خود را باز یابد.