استریل کردن تجهیزات پزشکی با فور و اتوکلاو
یکی از مهم ترین بخش های مراکز درمانی بخش استریل است و نحوه استریل کردن تجهیزات پزشکی از اهمیت بالایی برخوردار است. فور و اتوکلاو دستگاه هایی هستند که به منظور استریل کردن تجهیزات پزشکی مختلف استفاده می شوند. این دو دستگاه هر کدام به شیوه خاصی استریل کردن را انجام می دهند و هر یک مناسب تجهیزات و لوازم خاصی هستند. تجهیزاتی که در معاینات، عمل های جراحی یا در آزمایشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرند در صورت چند بار مصرف بودن باید پس از هر بار استفاده به طور کامل استریل شوند تا از انتقال بیماری و عفونت جلوگیری شود. در این مقاله، فور و اتوکلاو به طور کامل توضیح داده می شوند و ویژگی ها، عملکرد، کاربرد و تفاوت آن ها مورد بررسی قرار می گیرد.
دراین مقاله می خوانید
دستگاه فور:
دستگاه فور که به آن آون، کوره یا اجاق هوای داغ نیز گفته می شود انواع تجهیزات فلزی را ضد عفونی می کند. این دستگاه یک ترموستات دقیق دارد که می تواند دما را بین ۵۰ تا ۱۸۰ درجه سانتی گراد تنظیم کند. دیواره های این دستگاه دو لایه هستند و به منظور جلوگیری از هدر رفتن انرژی، لایه داخلی رسانای حرارتی ضعیف بوده و لایه خارجی فلزی است. البته معمولا میان این دو جداره نیز یک لایه ماده عایق داده می شود. داخل فور یک پنکه یا فن وجود دارد که هوای داغ را در دستگاه به طور یکنواخت پخش می کند.
دستگاه فور تمام میکروارگانیزم ها را از بین نمی برد و در مواردی ممکن است لازم باشد از اتوکلاو استفاده شود. اما در تجهیزاتی که امکان اتوکلاو کردن آن ها وجود ندارد، زمان قرار گرفتن در فور را افزایش می دهند و به این ترتیب اکثر میکروارگانیزم ها از بین می روند. معمولا زمان قرار گرفتن تجهیزات در دستگاه فور ۴۵ دقیقه تا ۱ ساعت است و دما به طور معمول روی ۱۶۰ درجه تنظیم می شود. لازم به ذکر است که دما نباید از ۱۸۰ درجه بالاتر برود زیرا باعث سوختن و زنگ زدن لوازم می شود.
این دستگاه عمدتا در آزمایشگاه ها استفاده می شود و علاوه بر ضد عفونی کردن برای خشک کردن تجهیزات نیز استفاده می شود. علاوه بر ظروف و لوازم فلزی، تجهیزات شیشه ای را نیز می توان در آن قرار داد. آون هایی که دمای بیشتر از ۱۸۰ درجه دارند و دما را تا ۳۰۰ درجه سانتی گراد نیز بالا می برند، بیشتر در آزمایشگاه ها و زمینه های بسیار تخصصی استفاده می شوند. در دستگاه فور، انتقال حرارت همرفتی به ۲ شکل انجام می شود:
- همرفت جاذبه: این عمل به طور طبیعی و با استفاده از نیروی جاذبه انجام می شود. در واقع هوای سرد با هوای گرم جابجا می شود و به طرف المنت گرمایشی دستگاه می رود و این کار انقدر تکرار می شود تا تمام محفظه دستگاه گرم شود. در این روش ممکن است توضیع حرارت ضعیف باشد و مدت زمان بیشتری برای گرم کردن لازم باشد. هم چنین اتلاف انرژی در این روش بیشتر است.
- همرفت مکانیکی: این روش محبوب تر بوده و سرعت بیشتری در گرم کردن دستگاه دارد. هم چنین محفظه دستگاه یکنواخت تر گرم می شود که به دلیل وجود سوپاپ ها و دمنده های دستگاه می باشد.
در دستگاه فور می توان میزان هوای ورودی و خروجی را تنظیم کرد تا میزان رطوبت دستگاه حفظ یا کم شود. این دستگاه از جنس استیل است و پرتوهای گرمایی را به بیرون هدایت نمی کند. درب آن نیز دارای واشرهای پیشرفته است که باعث دسترسی آسان تر به درون دستگاه می شود.
دستگاه اتوکلاو:
دستگاه اتوکلاو مانند فور برای استریل کردن تجهیزات پزشکی استفاده می شود اما عملکرد آن با استفاده از بخار آب و دما و فشار بالا است. در اتوکلاو میکروارگانیزم ها تقریبا به طور کامل از بین می روند و علاوه بر دمای بالا، رطوبت موجود، این روند را سرعت می بخشد. در صورتی که بعضی تجهیزات مانند لوازم فلزی نسبت به رطوبت حساس باشند نمی توان از اتوکلاو استفاده کرد و لازم است تجهیزات در فور قرار داده شوند. در دستگاه اتوکلاو زمان استریل کردن از لحظه ای اندازه گیری می شود که تمام تجهیزات داخل آن از دمای محیط به دمای مورد نظر در دستگاه رسیده باشند. در غیر این صورت زمان استریل کردن کافی نیست و میکروارگانیزم ها به طور کامل از بین نمی روند.
این دستگاه در حوزه پزشکی و آزمایشگاهی استفاده می شود و در بیمارستان و مطب برای ضد عفونی کردن تجهیزات مختلف به کار می رود. البته ممکن است لازم باشد در بیمارستان زباله های عفونی پیش از دفع شدن در اتوکلاو قرار داده شوند و ضد عفونی گردند. این کار آلودگی ناشی از حمل و نقل زباله های بیمارستانی را نیز کاهش می دهد. دمای دستگاه متغیر بوده و حداکثر تا حدود ۱۳۰ درجه بالا می رود. معمولا برای ضد عفوتی کردن تجهیزات مختلف از دمای ۱۲۰ درجه و برای لوازم پک شده از دمای ۱۳۰ درجه استفاده می شود. اتوکلاوها انواع مختلف دارند که اندازه آن ها با هم متفاوت است. اتوکلاوهای مورد استفاده در آزمایشگاه یا مطب ها از نوع رومیزی هستند که سایز کوچک تری دارند. اما اتوکلاوهای بیمارستانی بسیار بزرگ هستند و حجم بالایی دارند.
عملکرد دستگاه اتوکلاو:
بخار آب موجود در اتوکلاو باعث می شود در کنار حرارت، پروتئین ها و آنزیم های ساختاری میکروارگانیزم ها تخریب شوند. بنابراین عمل استریل کردن راحت تر و سریع تر انجام می شود. عملکرد دستگاه به این شکل است که با بسته شدن درب آن، محفظه اتوکلاو با استفاده از لوله های گرم موجود در دیواره دستگاه گرم می شود. سپس هوای محفظه با بخار جایگزین می شود تا رطوبت بالا برود. با افزایش دما و فشار هوا، فرآیند استریل کردن آغاز شده و تا مدت زمان لازم ادامه پیدا می کند. پس از پایان زمان استریلیزاسیون، بخار از محفظه خارج شده و فشار هوا کاهش پیدا می کند. تجهیزات خشک می شوند و محفظه مجددا از هوا پر می شود. پس از اتمام کار دستگاه درب آن باز شده و پس از خنک شدن تجهیزات می توان آن ها را از دستگاه خارج نمود.
کلاس بندی اتوکلاو:
با استفاده از کلاس بندی اتوکلاو مشخص می شود که دستگاه برای استریل کردن چه تجهیزاتی مناسب است:
- کلاس N: ساده ترین کلاس اتوکلاو N است که از سال ۲۰۰۴ به عنوان دستگاه کمکی استفاده می شود. این دستگاه تنها مواد جامد بدون پوشش را استریل می کند و برای تجهیزاتی که حفره و تخلخل دارند مناسب نیست. این دستگاه برای خشک کردن نیز مناسب نمی باشد.
- کلاس S: این مدل کمی پیشرفته تر از مدل N است و دارای پمپ خلاء می باشد که پیش از شروع استریل کردن، هوا را به طور کامل از محفظه دستگاه خارج می کند.
- کلاس B: پیشرفته ترین کلاس اتوکلاو B است که در بیمارستان ها و کلینیک های دندانپزشکی نیز استفاده می شود. این دستگاه برای استریل کردن اکثر تجهیزات مناسب می باشد.
تفاوت دستگاه فور با دستگاه اتوکلاو:
همان طور که قبل تر نیز ذکر شد، در مواردی که تجهیزات به رطوبت و بخار جهت استریل کردن حساس هستند مانند تجهیزات فلزی از جمله پنس، قیچی و اسکالپ، از دستگاه فور استفاده می شود که حرارت خشک ایجاد می کند. استفاده از فور یا آون برای این تجهیزات از زنگ زدن آن ها یا کند شدن لبه های تیز آن ها جلوگیری می نماید. این تجهیزات اگر در اتوکلاو قرار داده شوند در اثر رطوبت داخل آن زنگ زده و آسیب می بینند. اما اگر تجهیزات حساس به رطوبت نباشند بهتر است از اتوکلاو استفاده شود زیرا رطوبت موجود در آن به همراه حرارت بالا، روند استریل کردن را سرعت بخشیده و درصد بسیار زیادی از میکروارگانیزم ها را از بین می برد. در دستگاه فور تمام میکروارگانیزم ها از بین نمی روند و ممکن است لازم باشد لوازم در دمای بالا به مدت بیشتری باقی بمانند.
تفاوت دیگر این دو دستگاه محدوده درجه حرارت است. در اتوکلاو به دلیل وجود رطوبت که روند استریلیزاسیون را سرعت می بخشد، دما پایین تر است. اما در فور دما تا ۱۶۰ یا ۱۸۰ درجه نیز بالا می رود. با این وجود تاثیرگذاری و نفوذپذیری دستگاه فور کمتر است و قیمت پایین تری نیز دارد. در اتوکلاو دما ثابت بوده و تغییر نمی کند اما در فور دما را می توان تغییر داد. هم چنین کنترل کیفی دستگاه فور راحت تر از اتوکلاو است، دستگاه اتوکلاو باید بسیار دقیق ساخته شده باشد در غیر این صورت ممکن است دچار انفجار شود. لازم به ذکر است که اگر تجهیزات قابل اشتعال باشند و امکان آتش گرفتن داشته باشند(مانند گان) باید از اتوکلاو استفاده شود.
خرید فور و اتوکلاو در بازار تجهیزات پزشکی ایران:
انواع مختلف فور و اتوکلاو دامپزشکی در بازار تجهیزات پزشکی ایران وجود دارد. هنگام خرید این تجهیزات باید دقت شود که تا بالاترین حد ممکن و مورد نظر دما و فشار بالا برود. هم چنین در فور بهتر است بین دو جداره آن از یک عایق استفاده شده باشد تا انرژی هدر نرود. علاوه بر این، کلاس اتوکلاو باید بسته به تجهیزاتی که می خواهیم استریل شوند انتخاب شود. شرکت تجهیزات سلامت نیکان شما را در خرید انواع فور و اتوکلاو یاری می دهد.
