همه چیز درباره دندان عقل

دندان عقل چیست؟

 

دندان عقل یا Wisdom tooth که به آن دندان سوم مولار یا آسیای بزرگ سوم هم گفته می شود آخرین دندان های طبیعی در فک هستند که معمولاً در دوران بزرگسالی رشد می کنند. با وجود این که این دندان ها بخشی از آناتومی طبیعی دهان هستند اما در بیشتر افراد، فضای کافی برای رشد و خارج شدن دندان عقل از فک وجود ندارد که می تواند به صورت افقی یا عمودی رشد کند و مشکلات بسیاری مانند انحراف دندان های مجاور یا درد و عفونت را به همراه داشته باشد. تشکیل دندان عقل از دوران جنینی آغاز می شود. در واقع جوانه های این دندان ها در فک جنین شکل می گیرند اما رویش و بیرون آمدن از لثه در سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی در حدود ۱۸ تا ۲۵ سالگی رخ می دهد. علت نامگذاری دندان عقل این است که این دندان ها در سنی که فرد از نظر عقلی بالغ شده است رشد می کنند.

 

در تعداد و نحوه رویش این دندان ها عوامل ژنتیکی تاثیرگذار هستند به طوری که ممکن است برخی افراد اصلاً دندان عقل نداشته باشند یا تعداد آن ها کمتر از حالت طبیعی یعنی ۴ دندان باشد. دندان عقل در گذشته برای جویدن مواد غذایی سفت به دلیل رژیم غذایی سخت انسان ها استفاده می شده است اما به مرور زمان با تغییر سبک زندگی و نرم تر شدن غذاها فک انسان ها کوچک تر شده و فضای کافی برای رویش دندان عقل وجود ندارد. در برخی افراد ممکن است رویش آن بدون هیچ مشکلی رخ دهد اما در افراد دیگر ممکن است مشکلاتی باعث نیاز به کشیدن یا جراحی دندان شود. در این مقاله به بررسی انواع دندان عقل و روش های درمان مشکلات مختلف مرتبط با آن می پردازیم.

 

 

انواع دندان عقل:

 

دندان های عقل بر حسب نحوه رشد آن ها به سه دسته زیر تقسیم بندی می شوند:

• دندان عقل معمولی: این دندان ها به طور طبیعی رشد کرده و از لثه خارج می شوند و در جای خود قرار می گیرند. بنابراین مشکلی برای فرد ایجاد نکرده و همانند سایر دندان ها برای جویدن مورد استفاده قرار می گیرند.
• دندان عقل نیمه نهفته: این دندان ها به طور کامل از لثه خارج نمی شوند بلکه بخشی از دندان از لثه بیرون آمده و بخشی از آن زیر لثه و داخل استخوان فک قرار می گیرد. در چنین شرایطی مشکلات متعددی مانند درد، تورم، عفونت یا آسیب به دندان های مجاور برای فرد ایجاد می شود.
• دندان عقل نهفته: این دندان ها به طور کامل زیر لثه و درون استخوان فک قرار دارند و توانایی خارج شدن از فک را ندارند که ممکن است به شکل افقی یا عمودی درون فک باقی مانده باشند. این دندان‌ها نیز مشکلاتی مانند درد، کیست، عفونت و آسیب به دندان های دیگر را به همراه دارند و لازم است حتماً به کمک جراحی از فک خارج شوند.

 

علائم در آمدن دندان عقل:

 

همان طور که قبل تر گفتیم ممکن است رویش این دندان ها برای برخی افراد بدون درد و ناراحتی و بدون هیچ علائمی باشد اما در برخی موارد رویش دندان عقل می تواند علائم زیر را به همراه داشته باشد:

• درد و تورم لثه که یکی از شایع ترین علائم رویش این دندان ها است که این درد می تواند حالت ضربان دار، ثابت یا تیر کشنده داشته باشد. دردهای ضربان دار گاه به گاه شدت می گیرند و سپس کاهش پیدا می کنند. دردهای ثابت به صورت ممتد وجود دارند و با گذشت زمان شدت آن تغییر نمی کند. دردهای تیر کشنده به صورت موقعیتی در اثر لمس یا جویدن ایجاد می شوند. علاوه بر این ممکن است در اثر رشد دندان عقل، درد در نواحی دیگر صورت مانند گوش، گردن، فک و سر ایجاد شود.
• التهاب و قرمزی لثه
• اشکال در باز و بسته کردن دهان
• بوی بد دهان که ناشی از عفونت دندان عقل است
• تب
• بد شدن طعم دهان در اثر تجمع باکتری ها در اطراف دندان عقل
• پری کرونیت Pericoronitis در این حالت لثه روی دندان به طور کامل باز نمی شود و باعث ایجاد یک لبه لثه ای می شود که محل تجمع باکتری ها و عفونت است.

 

 

علت خراب شدن دندان عقل چیست؟

 

در افرادی که دندان عقل آن ها به طور کامل رشد کرده و از لثه خارج شده است به دلیل موقعیت نامناسب آن و دسترسی سخت به آن برای مسواک زدن و نخ دندان کشیدن، احتمال پوسیدگی وجود دارد. علاوه بر این ریشه و مینای این دندان ها ضعیف تر از سایر دندان ها هستند و آن را مستعد پوسیدگی می کنند. در شرایطی که رویش ناقص رخ داده باشد کیست های عفونی در محل دندان ایجاد می شوند که به خراب شدن آن کمک می کنند. در برخی دندان های عقل، رویش همراه با نقص هایی مانند وجود حفره است که این حفره ها محل تجمع باکتری ها و شروع پوسیدگی هستند. بنابراین دندان عقل نسبت به سایر دندان ها سریع تر خراب می شود.

 

چگونه می توان از Wisdom tooth مراقبت کرد؟

 

همانند سایر دندان ها معاینات منظم دندانپزشکی و مراقبت های روتین دندان موجب سالم بودن دندان عقل می شود. در صورتی که دندان کاملاً رشد کرده باشد و از لثه خارج شده باشد لازم است روزی ۲ تا ۳ بار مسواک زده و نخ دندان کشیده شود. اما در صورتی که دندان رشد نکرده باشد لازم است با استفاده از تصاویر رادیولوژی دندان، موقعیت آن در فک بررسی شده و برای جراحی یا کشیدن آن اقدام شود.

 

 

درمان عفونت دندان عقل:

 

همان طور که ذکر شد به دلیل موقعیت سخت دندان عقل ممکن است تمیز کردن آن دشوار باشد بنابراین احتمال تجمع باکتری ها و عفونت در اطراف آن وجود دارد که می تواند علائمی مانند درد شدید، تب و تورم لثه را به همراه داشته باشد. در صورتی که نیاز به کشیدن دندان وجود نداشته باشد ممکن است دندانپزشک با کمک عصب کشی آن را درمان کند. در چنین شرایطی برای از بین بردن عفونت از درمان های خانگی و دارویی استفاده می شود. در درمان های خانگی از کمپرس سرد برای کاهش تورم، شست و شوی دهان با آب نمک برای تسکین التهاب و درد و هم چنین مصرف غذاهای نرم کمک گرفته می شود. هم چنین درمان های دارویی به صورت مسکن برای کاهش درد، آنتی بیوتیک برای از بین بردن عفونت و کاهش التهاب و هم چنین دهانشویه های ضد عفونی کننده برای کاهش باکتری ها و کمک به بهبود زخم تجویز می شود.

 

 

کشیدن دندان عقل:

 

در صورتی که این دندان از لثه خارج شده باشد اما در موقعیت نامناسبی قرار گرفته باشد به طوری که به دندان های مجاور فشار وارد کند یا موجب عفونت شود لازم است کشیدن دندان عقل بدون نیاز به شکاف لثه و بخیه زدن آن همراه با بی حسی، مشابه سایر دندان ها انجام شود. در صورتی که عفونت در دندان عقل ایجاد شود می تواند به فک، سینوس ها و حتی مغز گسترش پیدا کند. بنابراین کشیدن آن الزامی است.

 

جراحی دندان عقل:

 

دندان عقلی که به صورت نهفته در استخوان فک به حالت کج یا افقی باقی مانده است می تواند مشکلات زیادی را به همراه داشته باشد. این دندان می تواند به دندان های مجاور آسیب وارد نموده و آن ها را کج کند یا به ریشه آن ها صدمه بزند. علاوه بر این مشکلاتی مانند اختلال در جویدن یا حرکت فک ایجاد می شود. در صورتی که این دندان آبسه کند و دچار عفونت شود می تواند باعث ورم صورت گردد. هم چنین موجب قفل شدن فک می شود و جویدن و باز شدن دهان را با مشکل رو به رو می کند. در چنین شرایطی با تشخیص جراح، دندان عقل نیمه نهفته یا نهفته به کمک جراحی از فک خارج می شود. این کار کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشیده و هزینه های درمانی دیگر را نیز کاهش می دهد.

به منظور انجام این جراحی از بی حسی موضعی قوی استفاده می شود که نیاز به برش لثه، برداشتن دندان عقل و گاهی برداشتن بخشی از استخوانی که دندان روی آن قرار گرفته وجود دارد. در بعضی شرایط به خصوص در دندان عقل فک پایین که بزرگ تر از دندان فک بالا است، دندان به بخش های کوچک تری تکه شده و کشیده می شود تا میزان استخوانی که همراه با آن برداشته می شود به حداقل برسد.

مدت زمان جراحی دندان عقل، بسته به وضعیت قرار گرفتن دندان برای افراد مختلف متفاوت است. هم چنین عواملی مانند عمیق بودن ریشه دندان، شدت عفونت، پوسیدگی و زاویه قرار گرفتن آن بر روی زمان جراحی تاثیرگذار هستند. اما به طور معمول این نوع جراحی بین نیم ساعت تا یک ساعت طول می کشد. در نهایت به دلیل برشی که در لثه ایجاد شده است لازم است برای بستن آن از بخیه استفاده شود که در برخی مواقع بخیه ها جذبی هستند و نیاز به کشیدن ندارند، اما بخیه های غیر جذبی باید پس از یک هفته تا ۱۰ روز از دهان خارج شوند.

 

 

مراقبت های بعد از جراحی دندان:

 

• پس از جراحی، خونریزی مختصر از محل جراحی طبیعی است و لازم است برای کنترل آن از یک تکه گاز مرطوب تمیز بر روی محل به مدت ۴۵ دقیقه استفاده شود. در صورتی که خونریزی شدید ادامه داشته باشد لازم است با جراح تماس گرفته شود.
• به منظور کنترل درد از مسکن های بدون نیاز به نسخه مانند ایبوپروفن و استامینوفن استفاده می شود.
• لازم است برای کاهش تورم از کمپرس یخ استفاده شود.
• آنتی بیوتیک هایی مانند آموکسی سیلین برای جلوگیری از عفونت تجویز می شوند که لازم است به صورت منظم مصرف گردند.
• اجتناب از مصرف مایعات داغ و غذاهای سفت: بهتر است به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از جراحی، غذاهای نرم مانند پوره سیب زمینی، سوپ، ماست و بستنی مصرف شوند.
• بیمار باید در روزهای اول پس از جراحی استراحت کافی داشته باشد و فعالیت سنگین نکند، زیرا فعالیت های سنگین مانند ورزش موجب افزایش گردش خون در ناحیه جراحی شده و خونریزی را افزایش می دهند.
• بهداشت دهان و دندان باید رعایت شود. معمولاً بهتر است تا چند روز پس از جراحی آب نمک قرقره شود و تا ۲۴ ساعت پس از جراحی از مسواک بر روی محل جراحی استفاده نشود. اما به طور کل مسواک زدن سایر دندان ها و تمیز نگه داشتن تمام دهان به بهبود سریع و جلوگیری از عفونت کمک می کند.
• اجتناب از مکیدن: پس از جراحی دندان عقل، لخته خون بر روی محل جراحی ایجاد می شود که این لخته باید بر روی محل باقی بماند تا بهبود سریع تر صورت بگیرد. انجام کارهایی مانند کشیدن سیگار، مکیدن نی و آبنبات موجب شل شدن این لخته شده و روند بهبودی را کند می کند. علاوه بر این کشیدن سیگار، خطر عفونت را افزایش می دهد.

 

عوارض جراحی:

 

جراحی دندان عقل مانند هر جراحی دیگری ریسک ها و عوارضی را به همراه دارد. بنابراین بهتر است به جراح متخصص و با تجربه مراجعه شود و مراقبت های بعد از جراحی نیز به طور کامل رعایت شود. عوارض این جراحی عبارتند از:

• ایجاد خونریزی شدید که ممکن است بیش از حد و طولانی مدت باشد و لازم است با جراح تماس گرفته شود.
• کبودی اطراف دهان و گونه که معمولاً به تدریج برطرف می شود.
• ایجاد عفونت: همان طور که گفتیم پس از جراحی دندان عقل لازم است آنتی بیوتیک مصرف شود. در صورتی که آنتی بیوتیک به مدت کافی و به صورت منظم مصرف نشود می تواند موجب عفونت شود که علائمی مانند ورم شدید، درد، تب و چرک را به همراه دارد.
• شکستگی استخوان: به صورت نادر ممکن است شکستگی استخوان فک در حین جراحی ایجاد شود.
• مشکلات سینوسی: در جراحی دندان عقل فک بالا ممکن است سینوس ها تحت تاثیر قرار بگیرند و درد یا عفونت سینوس رخ دهد.
• آسیب به اعصاب صورت: در برخی موارد به خصوص در شرایطی که دندان عقل در نزدیکی عصب لب وجود دارد ممکن است بی حسی یا گزگز در لب، زبان یا چانه پس از عمل جراحی ایجاد شود که معمولاً موقتی است، اما در صورتی که ادامه دار باشد لازم است سریعا به جراح مراجعه شود.

 

 

جمع بندی:

 

دندان های عقل آخرین دندان هایی هستند که در سنین نوجوانی و بزرگسالی رشد می کنند و بسته به ژنیتک و شرایط بدنی هر فرد، تعداد و نحوه رشد و قرار گرفتن آن ها متفاوت است. همان طور که دندان های دیگر به صورت روتین توسط دندانپزشک چک شده و در صورت وجود هر گونه مشکلی به آن ها رسیدگی می شود، لازم است دندان های عقل نیز با روش های تصویربرداری مناسب، بررسی شوند و در صورت لزوم برای کشیدن یا جراحی کردن آن ها اقدام شود. عدم درمان صحیح و به موقع این دندان ها می توان آسیب هایی به بدن وارد کند یا حتی مشکلات جبران ناپذیر به همراه داشته باشد.